Uzay bilimlerine ilk ilgi duyduğum dönemlerde uzayın derinliklerinde beni en etkileyen şey yukarıda bir fotoğrafını gördüğünüz gezegenimsi bulutsular oldu.Peki bir yıldızın milyonlarca ışık yılı uzaktan bile gözlenebilecek kadar parlak olmasını ne sağlar?
Yıldızlar merkezlerinde kontrollü olarak hidrojeni helyuma çevirerek yaşamlarının sürdürürler.Yaşamlarının sonlarında nükleer yakıtlarını tüketmeleriyle gökyüzünde gözlediğimiz Arcturus ve Pollux gibi sıradan birer dev yıldız olurlar ve merkezinde karbon bulunan Dünya boyutlarında bir beyaz cüce olarak yaşamlarına son verirler.Ancak tüm beyaz cüceler karbon ve oksijenden oluşmaz, çok küçük yıldızlar karbon oluşmadan çökerek helyum beyaz cücelerini oluşturabilir.Benzer şekilde güneşten daha ağır yıldızlar da neon-oksijen beyaz cüceleri oluşturabilirler.Düşük kütleli bu yıldızlar evrimlerinin sonlarında merkezlerinde oluşan yakıtı daha ağır elementlere çeviremezler.
Sirius Yıldız Sistemi’ndeki Sirius B yıldızı bir beyaz cücedir.
Aşağıdaki karşılaştırmalı illüstrasyonda ise Arcturus ve Pollux gibi kırmızı dev yıldızları görebilirsiniz.
Büyük bir yıldız infilak ettiğinde, arkasında kalan ve ışık yaymayan, ama başka ışınları yansıtabilen beyaz cücelerin içindeki atomlar sıkışırlar ve yoğunluk santimetre karede 1000 kg’a çıkar.Bu sıkışma atom bazında, elektronların atom çekirdeğine yaklaşmasına neden olur.Merkezlerinin çökmesini dejenere elektronların Fermi basıncı önler.Hint fizikçi Subrahmanyan Chandrasekhar 1930’da yaptığı çalışmalarında Fermi Gazları üzerinde inceleme yaparak elektronların çekirdeğe düşme noktalarını tanımlamıştır.Buna Chandrasekhar Sınırı ismi verilmiştir, bu kararlı bir beyaz cücenin sahip olabileceği en büyük kütledir.
Eğer bir beyaz cüce başka bir yıldızın etrafında dönüyorsa, yıldızdan beyaz cüceye madde aktarımı olur ve yüzeydeki madde çok ısındığında füzyon tepkimesi, nova patlamalarına yol açar.
Yıldızdan geriye kalan artıklar ise kütleçekim etkisiyle yeni yıldızlar, hatta gezegenler oluşturmak için yeniden doğarlar.
Ancak bu gerçekleşmezse 10000 yıl kadar gözlemlenebilen gezegenimsi bulutsulara dönüşürler.Bu bulut tabakası gezegenin gaz katmanlarını uzay boşluğuna saçmasıyla oluşur ve gerisinde böyle güzel görüntüler bırakır.Tüm yakıtları tükendiğinde ise yine bir beyaz cüce olarak söneceklerdir.Neyse ki manzaranın tadını çıkartabileceğimiz yaklaşık 10000 yılımız var..
Tavsiye yazı
Bilimin Yıldızlararası Hali : Bölüm 2 – Karadelikler
Kaynaklar
BİLİM OKULU* 